Toàn văn bài phát biểu của đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia “Kinh tế bạc ở Việt Nam trong kỷ nguyên mới”

Kính thưa các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước,

Kính thưa các đồng chí nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nước,

Thưa các đồng chí Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, nguyên Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng,

Thưa các đại biểu, nhà khoa học!

Hôm nay, tôi rất vui mừng về dự Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề “Kinh tế bạc ở Việt Nam trong kỷ nguyên mới” do Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Hội người cao tuổi Việt Nam, Ban Chính sách, chiến lược Trung ương, Tạp chí Cộng sản và Hội đồng Lý luận Trung ương tổ chức. Trước hết, xin được gửi tới các đồng chí và những người cao tuổi trên khắp mọi miền Tổ quốc lời chào thân thiết cùng những lời thăm hỏi chân tình và tri ân sâu sắc. Kính chúc quý vị đại biểu, các đồng chí lãnh đạo, cán bộ Hội cùng toàn thể người cao tuổi Việt Nam luôn sống vui, sống khỏe, sống hạnh phúc, tiếp tục phát huy vai trò của người cao tuổi trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Trong lịch sử truyền thống vẻ vang rất đỗi tự hào của dân tộc ta, những đóng góp của phụ lão nước nhà là rất to lớn và rất đáng trân trọng. Người cao tuổi Việt Nam luôn xứng danh là rường cột nước nhà trong nhiều giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc; luôn là biểu tượng của tinh thần xả thân vì đất nước, tấm gương sáng của tinh thần tự chủ, tự lực, tự cường Việt Nam; góp phần quan trọng vào sự trường tồn của dân tộc, làm rạng danh cơ đồ, góp phần nâng cao vị thế và uy tín của đất nước trên trường quốc tế. Trong bối cảnh tình hình thế giới bất ổn, bất định và khó lường hiện nay, người cao tuổi nước nhà lại càng tiếp tục là chỗ dựa vững chắc của khí phách Diên Hồng cho công cuộc xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc; tiếp tục là nguồn cảm hứng và động lực mạnh mẽ cho tinh thần bất khuất, sẵn sàng xả thân cùng toàn dân tộc bứt phá đi lên, tiến cùng thời đại, hiện thực hóa khát vọng xây dựng đất nước hùng cường, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc trong kỷ nguyên phát triển mới.

Quang cảnh Hội thảo

Thưa quý vị đại biểu, nhà khoa học,

Lúc sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu đã từng nêu rõ: “Trách nhiệm của các cụ phụ lão chúng ta đối với nhiệm vụ đất nước thật là trọng đại. Đất nước hưng thịnh do phụ lão gây dựng, đất nước tồn tại do phụ lão giúp sức. Đất nước bị mất, phụ lão cứu. Đất nước suy sụp, phụ lão chủ trì. Nước nhà hưng, suy, tồn, vong, phụ lão đều gánh trách nhiệm nặng nề”. Lời dạy của Người vẫn còn vang vọng, vẹn nguyên giá trị, khẳng định vị thế rất quan trọng của người cao tuổi Việt Nam, không chỉ trong dòng chảy lịch sử dân tộc mà còn trong vận mệnh và tương lai của nước nhà. Điều đó thể hiện một chân lý trường tồn, rất hiển nhiên rằng: con người luôn là trung tâm và mọi thế hệ đều góp phần vào sự hưng thịnh, độc lập, tự do của dân tộc, hạnh phúc của nhân dân.

Việt Nam đang trải qua “cơn bão” già hóa dân số mạnh mẽ nhất châu Á và thuộc nhóm nhanh nhất trên thế giới. Theo ước tính, đến cuối năm 2025, số người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên) đạt khoảng 16 triệu người, chiếm hơn 16% tổng dân số nước ta – tăng đáng kể so với tỷ trọng 11,9% năm 2019. Với tốc độ tăng trưởng dân số như hiện nay, đến năm 2030 chúng ta sẽ có 18 triệu người cao tuổi, chiếm tỷ trọng xấp xỉ 20% dân số. Đây không chỉ là thách thức đối với hệ thống chăm sóc sức khỏe người dân, hệ thống an sinh xã hội mà còn là cơ hội để khai thông “nguồn lực nội sinh”, khai thác tiềm năng và “sức mạnh nội tại” của thế hệ người cao tuổi, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu chiến lược của đất nước trong kỷ nguyên mới. Theo đó, cần tư duy đúng rằng người cao tuổi không phải là “gánh nặng” xã hội mà là nguồn lực chiến lược. Họ mang trong mình kho tàng kinh nghiệm công tác, văn hóa, đạo đức và nhiều phẩm hạnh khác để giúp cho cả xã hội vượt qua mọi biến động toàn cầu, suy thoái kinh tế, vượt qua các thảm họa thiên tai, dịch bệnh… để tất cả chúng ta tự tin, tự cường vững bước đi lên.

Thưa quý vị đại biểu, nhà khoa học,

Chủ đề của Hội thảo hôm nay: “Kinh tế bạc ở Việt Nam trong kỷ nguyên mới”, đặt ra những câu hỏi rất đúng thời điểm và có ý nghĩa đối với sự phát triển bứt phá của đất nước lúc này: Làm thế nào để phát huy vai trò của người cao tuổi trong kỷ nguyên mới? Chúng ta cần phải làm gì để tạo cơ hội cho người cao tuổi tiếp tục làm việc, tham gia tích cực vào tiến trình phát triển của đất nước? Trả lời cho các câu hỏi đó chính là định hướng mang tầm chiến lược để người cao tuổi thực sự trở thành một nguồn lực xã hội quan trọng, tiếp tục góp phần quyết định tương lai của đất nước.

Với dân tộc Việt Nam, kính trọng người cao tuổi, biết ơn công lao dưỡng dục của cha mẹ luôn là cốt lõi của đạo lý làm người. Điều đó không chỉ được thể hiện đậm nét trong truyền thống văn hóa ngàn đời của người Việt Nam, mà còn là những định hướng luôn được quan tâm, chú trọng trong nhiều chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước. Trong những giai đoạn khó khăn nhất của đất nước, Đảng và Nhà nước vẫn luôn dành sự quan tâm sâu sắc đối với người có công, các lão thành cách mạng và những người cao tuổi. Gần đây, trong Hội nghị quán triệt Nghị quyết số 72-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá, tăng cường bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh “thiếu nhi rất quan trọng nhưng người cao tuổi cũng không kém phần đó”; và đã gợi ý về mô hình “chống cô đơn cho người già, người có tuổi”. Đây là một định hướng chiến lược quan trọng cần được thảo luận, làm rõ, và cụ thể hóa bằng những biện pháp, chính sách thiết thực.

Kỷ nguyên mới là kỷ nguyên của sự phát triển nhanh và bền vững. Tăng trưởng kinh tế, phát triển xã hội sẽ mang ý nghĩa toàn diện nếu người cao tuổi được thụ hưởng xứng đáng thành quả của những nỗ lực, đóng góp đã bỏ ra trong suốt cuộc đời; chất lượng sống của người cao tuổi không ngừng được cải thiện; người cao tuổi cần được tạo không gian và cơ hội mới để phát huy. Do đó, đề cập việc phát triển kinh tế bạc ở Việt Nam trong kỷ nguyên mới là chủ trương rất đúng, cần sớm được triển khai.

Để phát triển kinh tế bạc ở Việt Nam, theo tôi, chúng ta cần chú trọng các nội dung sau đây:

Thứ nhất, cần đổi mới tư duy, nhận thức đúng về vai trò của người cao tuổi để không lãng phí nguồn lực trong phát triển kinh tế nhanh và bền vững của đất nước. Người cao tuổi không chỉ là đối tượng thụ hưởng thành quả của phát triển kinh tế; họ còn là những động lực mới thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Chăm sóc người cao tuổi sẽ là động lực thúc đẩy hình thành những ngành sản xuất, dịch vụ mới phục vụ trước hết cho nhu cầu người cao tuổi. Mặt khác, người cao tuổi là một lực lượng khách hàng tiềm năng tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ trong xã hội; và thông qua tiêu dùng để trở lại thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Thứ hai, đổi mới phương thức chăm sóc người cao tuổi theo hướng toàn diện, không ngừng nâng cao chất lượng sống cho người già, người có tuổi bằng hệ thống các dịch vụ tiện ích cần thiết. Người cao tuổi hiện nay không chỉ cần có ăn, mặc, ở, đi lại mà còn có nhu cầu chăm sóc toàn diện cả đời sống vật chất và tinh thần. Điều đó hàm ý cung cấp dịch vụ giáo dục, y tế, du lịch, nghỉ dưỡng, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và văn hóa hướng tới đáp ứng nhu cầu của người cao tuổi là những yếu tố căn cốt, nguồn lực trực tiếp cho phát triển nền kinh tế bạc ở nước ta. Theo kinh nghiệm quốc tế, các loại hình dịch vụ như chăm sóc sức khỏe, nhà ở thông minh, du lịch, giáo dục suốt đời, dược phẩm, thực phẩm dinh dưỡng và các sản phẩm dịch vụ dành riêng cho người cao tuổi là những ngành, lĩnh vực rất tiềm năng, cần có sự khuyến khích phát triển bằng các chính sách về thuế, tín dụng và tài chính.

Thứ ba, cần có một định nghĩa mới về “lực lượng lao động cao tuổi” trong phát triển nhanh và bền vững đất nước. Ở đây, chúng ta cần làm rõ trong nền kinh tế bạc, người cao tuổi cần được xác định là một bộ phận hợp thành của lực lượng lao động. Cần phân biệt thời điểm nào một cá nhân được coi là người cao tuổi – được quyết định theo tuổi sinh học, tuổi về hưu theo luật pháp của Nhà nước hay cần có một cách định nghĩa mới bao hàm phạm vi rộng hơn. “Tài năng” của người cao tuổi được thể hiện ở việc sở hữu tri thức, kinh nghiệm, kỹ năng làm việc được tích lũy và phát triển trong nhiều năm, những phẩm chất vượt trội so với người trẻ khác; sự tích lũy, trải nghiệm ở những vị trí trọng yếu của một tổ chức, một ngành, một lĩnh vực. Theo nhận thức thông thường, lực lượng lao động không bao gồm những người nghỉ hưu – người cao tuổi, nhưng trong nền kinh tế bạc nhiều người nghỉ hưu có nguyện vọng mong muốn được làm việc và thực sự họ có tài năng để thực hiện một công việc nào đó; như vậy, sẽ là lãng phí nguồn lực khi nền kinh tế không tạo ra cơ hội cho lực lượng đó tiếp tục đóng góp sức lực, trí tuệ và tài năng. Hơn nữa, người cao tuổi, bằng tri thức tích lũy trong suốt cuộc đời, và bằng “tài năng” họ có thể đóng góp theo nhiều cách khác nhau, có thể trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua tư vấn, góp ý, đề xuất, kiến nghị cơ chế, chính sách thúc đẩy tăng trưởng, phát triển kinh tế. Chưa kể, người cao tuổi được làm việc, họ sẽ vui, cảm thấy được hoạt động, được sống, cảm nhận không bị đẩy ra ngoài xã hội và theo đó, họ sẽ khỏe mạnh, ít ốm đau, giảm được nhiều gánh nặng cho xã hội.

Tôi cũng muốn nhấn mạnh thêm rằng: kinh tế bạc ở Việt Nam trong kỷ nguyên mới không chỉ là vấn đề của người cao tuổi; đó còn là vấn đề văn hóa, xã hội, con người và đạo lý. Những giá trị văn hóa phương Đông nói chung, truyền thống văn hóa của Việt Nam nói riêng sẽ thôi thúc, nuôi dưỡng cho sự phát triển của nền kinh tế bạc một cách bền vững và đầy đủ; trong đó, người cao tuổi sẽ đóng vai trò trung tâm, không chỉ là người thụ hưởng kết quả mà còn là động lực cho quá trình phát triển.

Thưa quý vị đại biểu, các nhà khoa học!

Phát triển kinh tế bạc không chỉ là chăm sóc người cao tuổi, mà là hướng tới kiến tạo một mô hình phát triển xã hội nhân văn, văn minh, biến thách thức nhân khẩu học thành động lực phát triển mới. Các chính sách được xây dựng cần phải dựa trên khuyến khích, tôn trọng tự do lựa chọn và phát huy trí tuệ, kinh nghiệm của người cao tuổi. Do vậy, tôi gợi mở một số câu hỏi với mong muốn Hội thảo cần tập trung thảo luận để tìm ra những câu trả lời thỏa đáng nhất:

Thứ nhất, làm thế nào để biến kinh tế bạc thành động lực tăng trưởng quốc gia?

Để kinh tế bạc trở thành nguồn lực tăng trưởng mới, cần chuyển từ tư duy an sinh – chi phí sang tư duy đầu tư – tạo giá trị – thị trường. Trên cơ sở đó, xác lập khung thể chế quốc gia về kinh tế bạc, tương tự kinh tế số, kinh tế xanh; biến nhu cầu của người cao tuổi thành thị trường dịch vụ mới như y tế, phục hồi, chăm sóc tại nhà; du lịch sức khỏe; giáo dục suốt đời; công nghệ trợ giúp; thúc đẩy doanh nghiệp tư nhân khởi nghiệp, đầu tư mạo hiểm trong lĩnh vực công nghệ phục vụ người cao tuổi (AgeTech); công nghệ y tế phục vụ người già (MedTech); gắn kinh tế bạc với đổi mới sáng tạo và công nghệ như: Ứng dụng trí tuệ nhân tạo chăm sóc, robot, cảm biến y tế, dữ liệu sức khỏe.v.v.

Thứ hai, cơ chế nào để người cao tuổi tiếp tục cống hiến “tự nguyện – hiệu quả – bền vững”?

Việc người cao tuổi tiếp tục lao động phải theo nguyên tắc: tự nguyện; phù hợp sức khỏe; dựa trên năng lực, tri thức, kinh nghiệm. Chính vì vậy, cần có cơ chế việc làm linh hoạt: bán thời gian, theo dự án, chuyên gia tư vấn. Nhà nước cần có ưu đãi thuế, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế để doanh nghiệp sử dụng người lao động cao tuổi; cần có hệ thống đánh giá năng lực và tình trạng sức khỏe theo ngành nghề, không cào bằng. Tinh thần là không quản lý người già mà là động viên, trân trọng và phát huy nguồn lực trí tuệ của người cao tuổi.

Thứ ba, Việt Nam nên ưu tiên phát triển những phân khúc thị trường nào phục vụ người cao tuổi?

Cần chọn các lĩnh vực có lợi thế, nhu cầu lớn, tác động nhanh như: chăm sóc tại nhà; phục hồi chức năng; dưỡng lão chất lượng cao; ứng dụng công nghệ cao trong chăm sóc người cao tuổi: trí tuệ nhân tạo chăm sóc sức khỏe, robot hỗ trợ, thiết bị y tế cá nhân, khám chữa bệnh từ xa; thực phẩm chức năng, dịch vụ cộng đồng cao tuổi, du lịch sức khỏe; quỹ hưu trí bổ sung, bảo hiểm sức khỏe, sản phẩm tài chính tuổi già. Tinh thần là không chỉ chăm sóc người cao tuổi mà là tạo ra nền kinh tế phục vụ người cao tuổi.

Thứ tư, làm sao kết hợp giá trị gia đình Việt Nam với mô hình chăm sóc người cao tuổi hiện đại?

Việt Nam có truyền thống hiếu nghĩa, gia đình nhiều thế hệ, nhưng thay vì chăm sóc lẫn nhau trong gia đình, cần thực hành chăm sóc hiện đại, có chuyên môn, và mang tính chuyên nghiệp hơn. Gia đình là hạt nhân chăm sóc, nhưng dịch vụ chuyên nghiệp là cánh tay nối dài của gia đình. Nhà nước cần phát triển dịch vụ hỗ trợ gia đình: chăm sóc bán thời gian, chăm sóc tại nhà, phục hồi sau bệnh. Thúc đẩy mô hình cộng đồng, trung tâm chăm sóc ban ngày; hỗ trợ thông qua thuế, thời gian làm việc linh hoạt, bảo hiểm chăm sóc dài hạn; đào tạo người chăm sóc có chứng chỉ nghề, tăng chuẩn hóa chất lượng dịch vụ.

Thứ năm, cơ chế nào để huy động khu vực tư nhân, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài để phát triển kinh tế bạc?

Với nguyên tắc Nhà nước kiến tạo – tư nhân dẫn dắt – xã hội đồng hành – công nghệ tạo đột phá, cần khuyến khích đầu tư tư nhân vào dịch vụ dưỡng lão, y tế phục hồi, phát triển các công nghệ ứng dụng trong chăm sóc người cao tuổi; khuyến khích mô hình đối tác công tư trong đầu tư xây dựng hạ tầng chăm sóc và bệnh viện nghỉ dưỡng; tạo dựng quỹ đầu tư và ưu tiên tín dụng cho doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ phục vụ người cao tuổi; thu hút doanh nghiệp Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, những quốc gia tiên phong trong phát triển kinh tế bạc, đầu tư cung cấp dịch vụ tuổi già vào nước ta; phát triển “thử nghiệm chính sách” cho mô hình mới: chăm sóc tại nhà, y học từ xa (telemedicine), robot y tế.

Thứ sáu, cần có giải pháp gì về nhân lực, hạ tầng, dữ liệu sức khỏe & công nghệ để phát triển kinh tế bạc?

Cần xây dựng hệ sinh thái số chăm sóc tuổi già, hướng tới quản trị sức khỏe chủ động trên nguyên tắc phòng bệnh hơn chữa bệnh; đào tạo chuyên khoa lão khoa, điều dưỡng lão khoa, công nghệ y tế; xây dựng hệ thống bác sĩ – điều dưỡng gia đình; hạ tầng y tế – phục hồi – dưỡng lão đạt chuẩn quốc tế tại các trung tâm dưỡng lão; dữ liệu sức khỏe thống nhất, hồ sơ sức khỏe số toàn dân, trí tuệ nhân tạo phân tích sớm bệnh mạn tính; ứng dụng trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật, cảm biến chăm sóc và robot hỗ trợ vận động, trí nhớ.

Thưa quý vị đại biểu, nhà khoa học!

Tôi đánh giá rất cao Hội thảo khoa học lần này không chỉ thảo luận về những vấn đề cơ bản của kinh tế bạc ở nước ta mà còn đề xuất, kiến nghị với Đảng và Nhà nước về những chủ trương, quyết sách mới về một lĩnh vực còn khá mới mẻ, còn có ý kiến khác nhau về cách hiểu, cách làm. Nói cách khác, Hội thảo hôm nay không chỉ nghiên cứu, thảo luận kinh tế bạc từ phía cung và cầu; mà còn góp phần trả lời cho câu hỏi “Việt Nam sẽ làm gì để có được một nền kinh tế bạc của riêng mình?”. Đây là những đóng góp vừa mang giá trị lý luận, vừa mang giá trị thực tiễn có tầm chiến lược trong xác lập mô hình tăng trưởng mới của nước ta hiện nay.

Tôi trân trọng cảm ơn các nhà khoa học, các học giả, các chuyên gia, nhà lãnh đạo, quản lý đã dành nhiều tâm huyết, những nỗ lực nghiên cứu không ngừng nghỉ để làm rõ vấn đề phát triển kinh tế bạc trong bối cảnh của nước ta. Ý kiến của quý vị sẽ giúp chúng ta cùng nhau hiểu rõ hơn nội hàm của kinh tế bạc, phương thức phát triển kinh tế bạc; giúp cho sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ta đối với việc thực hiện các quyết sách chiến lược của đất nước được triển khai đầy đủ, sâu sát và toàn diện hơn, theo đúng tinh thần xuyên suốt là phát triển nhanh, bền vững, bao trùm, không bỏ lại ai ở phía sau.

Tôi mong rằng, sau Hội thảo hôm nay, những đề xuất, kiến nghị chính sách thiết thực của quý vị về kinh tế bạc nói chung; về đổi mới nhận thức, phương thức phát triển, và phát huy vai trò toàn diện của người cao tuổi nói riêng trong kỷ nguyên mới của đất nước ta sẽ tiếp tục được thảo luận sâu sắc hơn nữa trong giới khoa học, giữa các chuyên gia và với các cơ quan hữu quan.

Một lần nữa, xin cảm ơn tất cả các quý vị đại biểu, chuyên gia, nhà khoa học, nhà lãnh đạo, quản lý đã dành nhiều tâm huyết cho Hội thảo hôm nay.

Xin chúc các quý vị sức khỏe, hạnh phúc và tiếp tục có nhiều cảm hứng sáng tạo trong thực hiện các nghiên cứu mới về người cao tuổi, về kinh tế bạc trong kỷ nguyên mới của đất nước vì một Việt Nam hòa bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội.

Xin trân trọng cảm ơn.